Kwetsbaar en onzichtbaar: Migranten zonder geldige verblijfstitel
Het vierde deel van het blog 'Migratie in tijden van corona'
Kwetsbaar en onzichtbaar: migranten zonder geldige verblijfstitel
Een cruiseschip met toeristen waarvan een deel besmet is met het coronavirus beheerst dagenlang het nieuws. Veel minder aandacht is er voor een groep mensen in Nederland die misschien wel in een veel kwetsbaardere positie zit: migranten zonder geldige verblijfstitel, de zogenoemde irreguliere migranten of ongedocumenteerden. Zij zijn niet alleen zelf kwetsbaar maar maken ook nog eens de samenleving kwetsbaar. Het huidige regeringsbeleid is er juist op gericht om kwetsbare groepen extra te ondersteunen. Maar van deze groep weten we niet eens hoeveel het er zijn en waar ze tegenaan lopen. Als het om volksgezondheid gaat kunnen we ons als samenleving geen blinde vlekken permitteren.
Groeiende blinde vlek
De groep personen waarover we het hier hebben bestaat veelal uit uitgeprocedeerde asielzoekers of migranten die nooit asiel of een andere vergunning tot verblijf hebben aangevraagd of van wie de vergunning is verlopen. Worden de preventieve overheidsmaatregelen door henzelf en bijvoorbeeld hun werkgevers nageleefd? Hoe overleef je en blijf je gezond als ‘onzichtbare’ in een samenleving die geheel op slot zit. Op al deze vragen is helaas geen sluitend antwoord mogelijk. Vanuit het oogpunt van volksgezondheid is het van groot belang om iedereen die op het Nederlandse grondgebied leeft in beeld te hebben.
Dat we hier te maken hebben met een reëel probleem, blijkt uit de recente signalen van hulporganisaties zoals 'Dokters van de Wereld' en 'Kruispost'. Zij bieden mensen zonder ziektekostenverzekering medische zorg en lieten onlangs weten het drukker dan ooit te hebben. Hoewel deze organisaties samen met de GGD proberen om de onverzekerde migranten (met mogelijke coronaklachten) passend op te vangen, blijft de drempel voor de migranten om zich te melden hoog. Zij zijn veelal bang opgepakt te worden, of contacten en illegale werk te verliezen als ze hulp vragen. Ook bestaat de angst dat men de kosten voor medische hulp zelf moet betalen. Allemaal redenen waardoor de kans dat deze groep het gevaar van een coronabesmetting onderschat of zelfs ontkent, alleen maar groter wordt.
Tot begin jaren negentig van de vorige eeuw was er in Nederland vooral op lokaal niveau meer zicht op migranten zonder verblijfsvergunning omdat ze zich wel konden inschrijven in de registers van de gemeente. Om geen verwachtingen te wekken is het beleid voor deze groep echter steeds restrictiever geworden en verdwenen er veel mogelijkheden. Sinds 1998 regelt in Nederland de Koppelingswet dat ongedocumenteerde migranten geen aanspraak kunnen maken op publieke voorzieningen. Zij kunnen dus ook geen zorgverzekering afsluiten. Op grond van internationale verdragen is er wel een clausule opgenomen die de toegang tot belangrijke medisch noodzakelijke zorg waarborgt. En sinds 2017 bestaat er een fonds waarop zorgprofessionals een beroep kunnen doen om gemaakte kosten voor deze groep grotendeels vergoed te krijgen.
Dit neemt echter niet weg dat er nog steeds sprake is van een uitermate strikte toepassing van de Koppelingswet waardoor de drempel voor deze groep migranten om hulp te vragen hoog blijft. De ACVZ wees daar ook al op in haar advies ‘Recht op een menswaardig bestaan’. Het beleid voor personen zonder geldige verblijfstitel is in de loop der jaren verder stevig gaan leunen op detentie en uitzetting, met (zeker in deze corona tijden) een beperkte effectiviteit. Een deel van de irreguliere migranten blijft hier echter en verdwijnt uit beeld. Een sluitend beleid ten aanzien van irreguliere migratie lijkt daarom niet te bestaan in een open samenleving als de onze. Gaandeweg is Nederland gaan accepteren dat er groepen migranten blijven en verblijven terwijl ze uit beeld zijn. Moeten we met die wetenschap in het achterhoofd dan ook de striktheid van dit beleid blijven handhaven in tijden van pandemie?
Nieuwe keuzes maken
De huidige gezondheidscrisis met een besmettelijk virus noopt tot een heroverweging van eerder gemaakte keuzes in het ontmoedigingsbeleid ten aanzien van irreguliere migranten. Haal mensen uit de onzichtbaarheid en zorg voor toegang tot medisch noodzakelijke zorg inclusief preventieve zorg en sociale isolatie indien dat nodig is. Dat kan bijvoorbeeld op de Portugese manier door tijdelijke verblijfspapieren te verstrekken aan asielzoekers in procedure , maar er zijn ook andere mogelijkheden. Op dit moment gaan er bijvoorbeeld tientallen miljoenen om in een fonds voor zorgverleners die onverzekerden helpen. Een deel van dat geld kan ook worden besteed aan een speciale verzekering voor medisch noodzakelijke zorg voor migranten die hier verblijven zonder geldige verblijfstitel.
De huidige coronapandemie is nog lang niet opgelost en wellicht is het ook niet de laatste gezondheidscrisis van deze omvang. Juist nu de internationale mobiliteit grotendeels stilligt en het gedeelde belang van de volksgezondheid zo duidelijk is, lijkt het mogelijk om meer zicht te krijgen op mensen die niet de juiste papieren hebben en een betere toegang tot zorg te organiseren.
Dit blog is samengesteld door Joanne van der Leun en Wolf Mannens
Lees verder:
https://www.johannes-wier.nl/bijzondere-dossiers/zorg-voor-ongedocumenteerden/
https://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/dossiers/asielzoekers-en-ongedocumenteerde-vreemdelingen.htm
https://www.nporadio1.nl/binnenland/22958-irreguliere-arbeidsmigranten-in-de-knel-door-coronacrisis