Advies over tweestatusstelsel en aanscherpingen vereisten bij nareis
De Adviesraad Migratie adviseert de minister van Asiel en Migratie om haar plannen voor het invoeren van de Asielnoodmaatregelenwet en het tweestatusstelsel niet in de huidige vorm bij de Tweede Kamer in te dienen. De voorstellen hebben als doel de asielketen per direct te ontlasten en het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt, te verminderen. In beide voorstellen is echter niet aannemelijk gemaakt dat en hoe de maatregelen daadwerkelijk bijdragen aan deze doelstellingen. De Adviesraad concludeert dat invoering van de voorstellen zoals ze nu voorliggen de IND en de rechtspraak nog meer onder druk zet en de rechtspositie van asielzoekers aantast.
Afstemming met het Europees Asiel- en Migratiepact
De wetsvoorstellen introduceren ingrijpende wijzigingen van de Vreemdelingenwet. De regering licht niet toe hoe deze wijzigingen zich verhouden tot de implementatie van het Europees Migratiepact, dat op 12 juni 2026 in werking treedt. Het pact brengt al grote veranderingen, met name voor uitvoeringsinstanties. Zij hebben al hun capaciteit nodig om zich hierop voor te bereiden. De adviesraad adviseert daarom aanvullende nationale maatregelen in het implementatietraject van het pact te integreren, in plaats van die apart in te voeren. Dat geeft de regering ook de tijd om deze voorstellen op belangrijke punten aan te vullen.
Noodzaak en effectiviteit onvoldoende gemotiveerd
De wetsvoorstellen worden gemotiveerd met de observatie dat het asielstelsel overbelast is. Die overbelasting wordt echter niet veroorzaakt door een plotselinge en forse toename in het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt. Dat aantal is in de afgelopen jaren namelijk min of meer stabiel gebleven. De regering heeft niet aannemelijk gemaakt dat het op deze wijze aanpassen van de wetgeving de druk op de asielketen zal verminderen. Er zijn juist duidelijke aanwijzingen dat ze de uitvoering alleen maar verder onder druk zetten. De verwachting van de regering dat Nederland door de maatregelen onaantrekkelijker wordt en dat het aantal asielzoekers daardoor zal afnemen, is onvoldoende onderbouwd. De adviesraad is van mening dat de regering beter moet motiveren waarom maatregelen waarvan de effectiviteit niet aannemelijk is gemaakt en die ook negatieve effecten hebben, toch zouden moeten worden ingevoerd.
Overige aandachtspunten
Sommige voorgestelde maatregelen zijn op zichzelf juridisch mogelijk. Het is alleen niet altijd duidelijk wat de toegevoegde waarde ervan is. Dat geldt bijvoorbeeld voor het inkorten van de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning asiel voor bepaalde tijd. De mogelijkheid om het voortduren van de beschermingsstatus tussentijds te toetsen, bestaat namelijk al. De kortere geldigheidsduur creëert meer werklast voor de IND en de rechtspraak.
De voorgenomen beperking van nareismogelijkheden voor subsidiair beschermden roept een aantal vragen op. Zo is onduidelijk of en zo ja hoe bij de toepassing van aanvullende voorwaarden voor nareis rekening gehouden wordt met de vluchtachtergrond van subsidiair beschermden. Het is ook niet duidelijk of afwijking van de voorwaarden mogelijk is als individuele omstandigheden daarom vragen. En ook op dit punt is er geen aandacht voor de gevolgen voor de werklast van de IND en de rechtspraak.
In beide voorstellen wordt in het geheel niet ingegaan op de vraag of en zo ja op welke manier de belangen van het kind bij de voorbereiding zijn betrokken. Dat is in strijd met internationale en Europeesrechtelijke verplichtingen. Het belang van het kind moet kenbaar bij de totstandkoming van wetgeving worden betrokken.
In het voorstel tot invoering van het tweestatusstelsel is geen overgangsrecht opgenomen en in de Asielnoodmaatregelenwet heel beperkt. Volgens de regering betekent dit dat de wetswijzigingen vanaf de inwerkingtreding onmiddellijke werking hebben en op alle nieuwe en lopende aanvragen toegepast kunnen worden. Dit uitgangspunt is in strijd met bestaande wetgeving en mogelijk ook met Europees recht en het rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel. De adviesraad adviseert de regering om hier in de memorie van toelichting op in te gaan.
Gebrek aan zorgvuldigheid
De adviesraad maakt zich zorgen over het gebrek aan zorgvuldigheid waarmee de voorstellen zijn voorbereid. De adviesraad heeft een wettelijk mandaat om te adviseren over wijzigingen van het migratierecht, maar is niet geconsulteerd. Het haastige wetgevingstraject - waarbij adviescolleges, uitvoeringsorganisaties en andere betrokken partijen niet of slechts met een hele korte reactietermijn zijn geraadpleegd – voldoet niet aan de vereisten van zorgvuldige wetgeving.