Signalering: De prijs van tijdelijkheid. Perspectief voor Oekraïense ontheemden in Nederland
De Adviesraad Migratie bood de signalering aan op woensdagmiddag 5 juli 2023. Staatssecretaris Van der Burg nam deze in ontvangst.
Haal hieronder de signalering op. Een Engelse vertaling volgt hier.
De prijs van tijdelijkheid. Perspectief voor Oekraïense ontheemden in Nederland
De Adviesraad Migratie signaleert dat de ‘tijdelijkheid’ van de situatie van de ruim 93.000 Oekraïense ontheemden in Nederland begint te knellen en een prijs vraagt - zowel voor hen zelf als voor de samenleving. De EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming kan tot uiterlijk 4 maart 2025 verlengd worden, maar wat daarna gebeurt is onduidelijk: tot wanneer moeten gemeenten opvang blijven regelen, hoe lang kan een werkgever op een werknemer rekenen en tot wanneer krijgen Oekraïners een andere behandeling dan mensen die om vergelijkbare redenen hun land zijn ontvlucht? De adviesraad roept in zijn signalering op tot meer duidelijkheid en een visie op de toekomst van ontheemde Oekraïners in Nederland.
Terugkeer en verblijf
Perspectief begint met het geven van duidelijkheid over verblijf en terugkeer. Het verdient de voorkeur om dit in Europees verband te regelen, zodat in alle lidstaten dezelfde regels gelden en secundaire migratie zoveel mogelijk wordt voorkomen. Indien dat proces niet slaagt moet de Nederlandse regering hierover zelf besluiten nemen. Naast de inzet op terugkeer, ziet de adviesraad drie mogelijke richtingen om vervolg te geven aan het verblijf van ontheemde Oekraïners: tijdelijk verblijf (een wederopbouwvergunning), niet-tijdelijk verblijf of een verblijfsvergunning als kennismigrant of student.
Voorkomen van ongelijke behandeling
Op de langere termijn is de ongelijke behandeling van vergelijkbare groepen mensen niet houdbaar. De regering dient de vraag te beantwoorden hoe asielzoekers, ontheemden en statushouders gelijker worden behandeld. Al eerder heeft de adviesraad gepleit om asielzoekers eerder te laten werken en hun afstand tot de samenleving te verkleinen door ook hen decentraal op te vangen.
Competenties benutten
De Nederlandse overheid kan veel meer inzetten op het erkennen van competenties - van artsen, verpleegkundigen en beroepen buiten de medische sector. Dat zou ook ten goede komen aan statushouders. Ook werkgevers dienen rekening te houden met tijdelijkheid. Zij kunnen inzetten op bijscholing of omscholing en mensen eventueel aannemen als kennismigrant. Zeker voor beter opgeleide Oekraïense ontheemden zou het behulpzaam zijn als zij als zzp’er mogen werken. Goede voorlichting over het zzp-schap is dan wel essentieel. Sociale partners, gemeenten en UWV kunnen werkgevers hierin ondersteunen en eventueel kan de rijksoverheid dit financieel stimuleren.
Structurele tijdelijke huisvesting
Onze samenleving en de overheid dienen meer rekening te houden met tijdelijk verblijf van migrantengroepen. Er is nood aan tijdelijke huisvestiging voor uiteenlopende maatschappelijke groepen, zoals asielzoekers, arbeidsmigranten of mensen die net gescheiden zijn. Er zijn inmiddels regelingen van de rijksoverheid die het gemeenten mogelijk maken te investeren in tijdelijke huisvesting. Maar wat ontbreekt is een visie op blijvende huisvesting voor mensen die kortdurend een woning nodig hebben. Woningcorporaties en investeerders moeten structureel investeren in tijdelijkheid. In alle gemeentelijke strategieën, nieuwbouwplannen en woonconcepten moet worden bekeken of er voldoende huizen zijn voor tijdelijk verblijf.
Leren van tijdelijk verblijf
Tot slot dient in een visie op tijdelijke migratie in de toekomst kennisdeling en kennisontwikkeling een plek te krijgen. De regering zou de komst van Oekraïners aan moeten grijpen om het ontwikkelen en delen van kennis over tijdelijke migratie op te starten.
Aanbieding tijdens Nationale Migratiedialoog 2023
De signalering werd 5 juli aan de staatssecretaris aangeboden tijdens de door de Adviesraad Migratie georganiseerde Nationale Migratiedialoog 2023 (zie opzet). Hier werd gesproken over de lokale opgaven voor Oekraïense ontheemden in Nederland en het bredere nationale en Europese perspectief daarvan, met o.a. L. Asscher (speciaal adviseur voor Oekraïne van de EC), H. Benthem (Opgavedirecteur Nieuwkomers (Oekraïne en asiel) Gemeente Den Haag) en vertegenwoordigers uit de Oekraïense gemeenschap, zoals Oksana Savchuk (Oekraïens Huis, Rotterdam).
Workshops tijdens dit evenement gingen over: Particuliere opvang, Werk en arbeidsmarkt, Verschillen en overeenkomsten met vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië en Verblijfsrecht van Oekraïense ontheemden (zie eerdere evenementslink). Dagvoorzitter was Ali Al-Jaberi.
Parlement
Tweede Kamerlid Koekoek (Volt) stelde 12 september 2023 vragen over de signalering die staatssecretaris Van der Burg beantwoordde.
Recente ontwikkelingen
De rechtspraak is op dit moment verdeeld over de vraag of een specifieke groep derdelanders en staatlozen nog recht hebben op tijdelijke bescherming als bedoeld in de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Het gaat om derdelanders die op 23 februari 2022 een geldige tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne hadden.
De rechtbank Den Haag, zittingsplaats Roermond heeft in een uitspraak van 19 maart 2024 geoordeeld dat de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid een eenmaal verleende tijdelijke bescherming niet meer kan intrekken.
Deze derdelanders houden naar het oordeel van de rechtbank tijdelijke bescherming totdat de richtlijn van rechtswege afloopt (vooralsnog op 4 maart 2025). De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State was op 17 januari 2024 tot een ander oordeel gekomen, namelijk dat de tijdelijke bescherming van deze groep op 4 maart 2024 van rechtswege eindigde.
De rechtbank Den Haag, zittingsplaats Amsterdam heeft op 29 maart 2024 in een tussenuitspraak vragen aan het Hof van Justitie gesteld om duidelijkheid te krijgen over de vraag of op 7 februari 2024 een terugkeerbesluit genomen kon worden en of de tijdelijke bescherming van deze derdelanders per 4 maart 2024 is geëindigd. De rechtbank heeft de verdere behandeling van de zaak geschorst in afwachting van de antwoorden van het Europese Hof. De voorzieningenrechter van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 2 april 2024 in afwachting van de antwoorden in zes zaken een verzoek tot het treffen van een voorlopige voorziening toegewezen; deze derdelanders behouden voorlopig tijdelijke bescherming.
Hoe nu verder?
De staatssecretaris heeft gemeenten op 4 april 2024 geïnformeerd dat de opvang van derdelanders kan worden beëindigd. Alleen derdelanders waarvan het beroep gegrond is verklaard of een voorlopige voorziening is toegewezen behouden het recht op opvang dan wel krijgen opnieuw recht op opvang.
Follow up in de media
Radio-uitzendingen
Radio1
- 05-07-2023 Over anderhalf jaar vervalt de speciale verblijfstatus van Oekraïense vluchtelingen: wat gebeurt er daarna? (Journaal)
- 05-07-2023 Katja Rusinovic over de opvang van Oekraïense vluchtelingen (Spraakmakers)
Artikelen
AD
Binnenlands Bestuur
NOS
Het Parool
- 05-07-2023 Vluchtelingen uit de oorlog in onzekerheid (LexisNexis)
Reformatorisch Dagblad
- 09-08-2023 - Visie op verblijf Oekraïense ontheemden hoognodig (LexisNexis)
De Telegraaf
- 05-07-2023 Opvang Oekraïeners tijdelijk (LexisNexis)
Trouw
De Volkskrant
- 05-07-2023 Adviesraad: meer duidelijkheid nodig over toekomst van gevluchte Oekraïners in Nederland (LexisNexis)
Podcast: Tijdelijk Ontheemden en het Oekraïens huis
Interview met Oksana Savchuk, coördinator van het Oekraïens Huis in Rotterdam, waar ontheemden samen komen. Dit interview vond plaats in het kader van de Nationale Migratiedialoog 2023.
Podcast rondom de signalering
Beluister interviews met O. Savchuk en M. Knulst in het kader van de signalering en de Nationale Migratiedialoog 2023.
Oksana Savchuk is coördinator van het Oekraïens Huis in Rotterdam, een ontmoetingsplek voor ontheemden met al hun vragen.
Marion Knulst is projectleider Vraagwijzer en Wijkteam project Opvang Vluchtelingen Oekraïne bij de gemeente Rotterdam.
De interviews duren ongeveer een kwartier en zijn ook beschikbaar op Spotify.
Makers: Evelien Vos (interview) en Robin van Gelder (techniek)
Podcast: Tijdelijk ontheemden en het Wijkteam
Interview met Marion Knulst, Ppojectleider Vraagwijzer en Wijkteam project Opvang Vluchtelingen Oekraïne. Dit interview vond plaats in het kader van de Nationale Migratiedialoog 2023.
Vragen over de publicatie
Heeft u vragen over deze signalering? Neem dan contact op met coördinerend specialistisch adviseur David de Jong.