Snelle samenwerking in het Europees asielbeleid: Naar een nieuw normaal

Nieuwsbericht | 22-04-2020 | 19:15

Snelle samenwerking in het Europees asielbeleid: Naar een nieuw normaal

Corona krijgen we alleen onder controle door het nemen van onbeproefde ad-hoc maatregelen. Daarom is het niet zinvol om op dit moment enkel vast te houden aan ‘structurele oplossingen’ voor de overvolle kampen voor asielzoekers aan de randen van Europa. Snelle samenwerking tussen lidstaten is nodig. Dit kan gebaseerd worden op de grondslagen van het Europees asielrecht: solidariteit en een billijke verdeling van verantwoordelijkheden.

Corona in de kampen

De slechte omstandigheden waarin asielzoekers verkeren aan de buitengrenzen van Europa, met name op de Griekse eilanden, blijven maar voortduren. Beelden en verhalen zijn veelvuldig door hulpverleners en media gedeeld en dus bekend: overvolle kampen, zeiltjes en karton in de modder die door moeten gaan voor huisvesting, kleine kinderen spelend tussen het afval.

Deze humanitaire crisis is nog nijpender geworden door de dreiging van een corona-uitbraak. Alhoewel het coronavirus de eilanden heeft bereikt, zijn er, in tegenstelling tot enkele kampen op het Griekse vasteland (Ritsona, Malakasa), nog geen besmettingen vastgesteld in opvangkampen zoals Moria. Het is wel de vraag hoelang dat zo blijft. Want hoe kan je binnenblijven als je geen binnen hebt? Hoe kan je afstand houden in een kamp dat vier, vijf keer zoveel bewoners heeft als waarvoor er ruimte is? Hoe kan je hygiënevoorschriften volgen als er niet voldoende schoon water en zeep voorhanden is?

De Griekse autoriteiten treffen allerlei voorzorgsmaatregelen om een uitbraak te voorkomen: Voorlichting, opzetten van extra medische eenheden, stopzetten van het asielproces, het instellen van een avondklok. Dat is begrijpelijk vanuit medisch oogpunt, maar de Fundamental Rights Agency (FRA) van de Europese Unie wees er al op dat deze maatregelen ook een grote impact hebben op het leven van deze groep. En het is maar zeer de vraag of ze voldoende zullen zijn om een uitbraak te voorkomen.

Vanuit verschillende kanten (NGO’s, artsen, Europarlementariërs) zijn er oproepen gedaan aan de Europese regeringsleiders om mensen uit de kampen te evacueren naar het Griekse vasteland, en vervolgens (deels) verder over te brengen naar andere lidstaten. Griekenland zelf heeft een oproep gedaan aan andere Europese landen om 2500 alleenstaande minderjarigen over te nemen. Een aantal landen, waaronder Duitsland, Italië, Portugal, Bulgarije, Kroatië, Finland, hebben plekken toegezegd voor ruim 1600 kinderen. De eersten zijn al aangekomen in Luxemburg en Duitsland.

Nederland wil ‘structurele oplossingen’

De Nederlandse regering is niet voornemens aan deze oproepen gehoor te geven. Ondanks dat diverse gemeenten zich bereid hadden verklaard om kinderen op te nemen, gaf staatssecretaris Broekers-Knol aan niet mee te gaan in ‘ad hoc acties’. Het kabinet geeft de voorkeur aan structurele oplossingen, zoals het versnellen van de asielprocedures, het verbeteren van opvangomstandigheden en het realiseren van meer terugkeer.

Al jarenlang draagt de Nederlandse overheid in flinke mate bij aan capaciteitsopbouw van het Griekse asielsysteem, zowel financieel als met het uitwisselen van kennis en menskracht. Gezien het feit dat het Griekse asielsysteem nog niet functioneert, is deze structurele bijdrage blijkbaar nog onvoldoende. Bovendien zijn asielprocedures en terugkeer nu juist grotendeels stil komen te liggen.

‘Ad hoc’ maatregelen nu aan de orde van de dag

Maatregelen in een crisis die niemand zag aankomen hebben per definitie een ad-hoc karakter. Nederland neemt in deze crisis dan ook aan de lopende band ‘ad hoc’ besluiten, die pas later worden uitgewerkt. Ook in het nationale asielbeleid zijn ad hoc besluiten genomen. Per direct werd half maart Ter Apel gesloten en werden asielzoekers die zich aan de poort meldden aanvankelijk heengezonden. Er was geen opvang, geen registratie, geen toegang tot de asielprocedure. Op het laatste moment is toch (ad-hoc) een noodopvangvoorziening voor nieuwe asielzoekers ingericht: aan bepaalde (rechts)waarborgen mag nu eenmaal niet worden getornd.

Voor de bescherming van kwetsbare asielzoekers en vluchtelingen in Europa zijn nu ook ad hoc maatregelen vereist. Deze maatregelen kunnen worden gebaseerd op de grondslagen van het Europese asiel- en migratierecht, zoals dat is verwoord in artikel 80 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie: solidariteit en een billijke verdeling van de verantwoordelijkheid tussen de lidstaten, ook op financieel vlak. Recent heeft het Hof van Justitie er nogmaals op gewezen dat de voorlopige (nood)maatregelen die in 2015 zijn genomen om vluchtelingen vanuit Italië en Griekenland over de andere lidstaten te verdelen, gebaseerd waren op het beginsel van solidariteit dat de basis vormt van het Europese asielbeleid (rechtsoverweging 80). Dit arrest biedt richting bij het beantwoorden van de vraag hoe we de corona-migratiecrisis als Europese Unie het hoofd kunnen bieden.

Oplossingsrichtingen voor het ‘nieuwe normaal’

Tot een vaccin beschikbaar komt, zal er in Nederland sprake zijn van een ‘nieuw normaal’. Sectoren worden opgeroepen om zelf een plan van aanpak te maken voor de anderhalvemeter-samenleving. Wat zou het ‘nieuwe normaal’ behelzen binnen het Europese asielbeleid? Kan Nederland als lidstaat van de EU, naast stabiliteit ook het benodigde improvisatietalent laten zien? Een paar uitgangspunten:

• Een can-do mentaliteit: meer experimenteerruimte om snel tot nieuwe en werkbare inzichten en oplossingen te komen binnen de grenzen van internationale standaarden en EU-normen. Van iedere EU-lidstaat wordt een billijke bijdrage vereist, maar deze kan variëren, flexibel zijn en via ‘coalitions of the willing’ vorm krijgen.
• Gezamenlijke financiering. Een gemeenschappelijk beleid betekent ook een gezamenlijke financiering om de gevolgen van de crisis te lijf te gaan. De lidstaten van de Europese Unie hebben overeenstemming bereikt over een noodpakket van 540 miljard Euro. Een deel daarvan kan worden ingezet voor de asielprocedure en opvang van asielzoekers op een manier die voldoet aan de eisen die de volksgezondheid stelt. Dit sluit aan bij het advies van de ACVZ over 'Secundaire migratie van asielzoekers in de EU' om het asielbudget, inclusief kosten voor opvang, volledig uit de EU begroting te financieren. Op die manier kan er voor worden gezorgd dat de standaarden zoals afgesproken binnen de EU behaald worden, ook in Griekenland.
• Meer solidariteit tussen de lidstaten van de Europese Unie. Financiële bijstand is niet de enige en ook niet altijd de beste oplossing in de corona-crisis. Soms is een andere vorm van solidariteit nodig. Denk bijvoorbeeld aan het overnemen van Nederlandse IC-patiënten door Duitsland.

Wat betekent dit concreet voor de situatie op de Griekse eilanden? Griekenland zou met bestaande EU-ondersteuning, eventueel aangevuld met nieuwe noodmaatregelen, het nationale asielsysteem op orde kunnen brengen. Bovendien zal Griekenland ook qua aantallen (in 2019 75.000 nieuwe aankomsten, in de eerste maanden van 2020 al 10.000) ‘ontlast’ moeten worden. Dit vraagt om een relocatiemechanisme dat maatwerkoplossingen biedt voor de problemen die de corona-crisis met zich meebrengt en waaraan alle lidstaten op een billijke wijze bijdragen.

Bijdragen aan het evacueren en overnemen van asielzoekers van de Griekse eilanden, en van minderjarigen in het bijzonder, biedt wellicht geen structurele oplossing voor alle problemen aan de buitengrenzen van Europa. Maar een urgente crisissituatie vereist snelle samenwerking op basis van solidariteit. En dus ook het nemen van ‘ad hoc’ maatregelen.

Dit blog is voorbereid en samengesteld door:

Mariam Chébti en Myrthe Wijnkoop