Maak asielprocedures korter, niet langer!

Nieuwsbericht | 19-06-2020 | 12:28

Lange asielprocedures zijn in niemands belang. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beslist al geruime tijd niet tijdig op asielaanvragen. Het is ongelukkig dat de regering de coronacrisis aangrijpt om de beslistermijn in asielprocedures te verlengen, terwijl van de noodzaak daartoe niet is gebleken. Dit besluit van de regering valt samen met een wetsvoorstel dat beoogt de mogelijkheden om beroep in te kunnen stellen indien de IND niet tijdig op een asielaanvraag beslist en de rechter te verzoeken een dwangsom aan de IND op te leggen, (tijdelijk) onmogelijk worden gemaakt. Het risico bestaat dat door het wegvallen van deze prikkels om tijdig te beslissen, in combinatie met de verlenging van de beslistermijn, asielprocedures langer gaan duren.

Lange asielprocedures

Lange asielprocedures zijn slecht voor alle betrokkenen. Het is in het belang van zowel de asielzoeker als de overheid dat de procedure snel kan worden afgerond. De duur ervan heeft effect op de terugkeerbereidheid als een asielaanvraag uiteindelijk wordt afgewezen. Ook blijft de asielzoeker zelf lange tijd in onzekerheid over zijn toekomst en kan de integratie in de Nederlandse samenleving nog niet beginnen. Hij of zij blijft ook langer dan nodig gescheiden van gezinsleden, die vaak in benarde omstandigheden zijn achtergebleven in het land van herkomst. De overheid moet gedurende de gehele periode van de procedure voorzien in kostbare opvangvoorzieningen. Regelmatig wordt er zorg en kritiek geuit op de lange duur van asielprocedures.

Wetsvoorstel opschorting dwangsom

Aan de IND is een totaalbedrag aan dwangsommen opgelegd van €30 à €40 miljoen voor het niet tijdig afronden van asielprocedures. Er zijn maatregelen aangekondigd voor het beter managen van de asielinstroom en de bestaande werkvoorraad van de IND. De kans dat de asielprocedure door deze maatregelen korter worden is echter klein te noemen.

De regering heeft een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd waarin is opgenomen dat er geen dwangsom wordt opgelegd in het geval de IND een asielaanvraag niet op tijd kan behandelen. In het voorstel worden de wettelijke bepalingen, die zien op het opleggen van deze dwangsommen, niet langer van toepassing op de beoordeling van asielaanvragen. Ook voorziet het wetsvoorstel erin dat gedurende een jaar na inwerkingtreding van het wetsvoorstel, geen beroep bij de rechter kan worden ingesteld tegen het niet tijdig beslissen. Het wetsvoorstel draagt niet bij aan de versnelling van de asielprocedure. (Zie ACVZ wetsadvies over dit wetsvoorstel). Het zorgt er eerder voor dat er een prikkel voor de overheid wordt weggenomen om zich te houden aan de wettelijke termijnen van de asielaanvraag.

Verlenging beslistermijn asielaanvraag

Daarnaast heeft de regering besloten de beslistermijn voor asielaanvragen met negen maanden te verlengen tot vijftien maanden. In april 2020 heeft de Europese Commissie in een aantal richtsnoeren aangegeven dat vanwege de coronacrisis beslistermijnen mogen worden verlengd. De regering heeft de Tweede Kamer laten weten dat dit idee wordt gevolgd. Normaal moet de IND binnen zes maanden een beslissing nemen. Dit kan met 12 maanden worden verlengd wanneer een groot aantal vreemdelingen tegelijk een aanvraag indient. Dit is mogelijk op grond van de EU-Procedurerichtlijn. Hier zijn echter twee kanttekeningen bij te maken.

Ten eerste biedt een (niet-bindende) richtsnoer van de Europese Commissie onvoldoende juridische basis om een wettelijke bepaling in de Vreemdelingenwet te wijzigen. Mogelijk kan dit alleen als de Vreemdelingenwet wordt aangepast om een verlenging van de beslistermijn om deze reden mogelijk te maken. Een tweede punt is dat de IND al ruim voor de coronacrisis vaak niet in staat was om binnen de wettelijke termijn een beslissing te nemen op een asielaanvraag. Uit de brief van de regering blijkt niet dat de coronacrisis een grote invloed heeft op het vermogen van de IND om op tijd te beslissen. Het is daarom niet opportuun om de coronacrisis aan te grijpen om, op onjuiste gronden, beslistermijnen te verlengen. Het beperkt weliswaar het risico op termijnoverschrijding, maar het maakt de asielprocedure uiteindelijk niet korter.

Asielprocedure verkorten

Wat zou de regering wel kunnen doen om de asielprocedure te verkorten? Allereerst kan er verder worden ingezet op een structurele capaciteitsverhoging bij de IND waarbij een duurzame beschikbaarheid van de capaciteit centraal staat. Dat maakt de IND minder afhankelijk van schommelingen in het aantal asielaanvragen. Zo ontstaat er voldoende buffercapaciteit bij de IND en het COA. Zie in dit verband ook de eerdere ACVZ-blog over asielopvang en de asielprocedure in tijden van crises.

Ten tweede zou goed moeten worden gekeken naar wat de gevolgen zijn als de IND zich niet aan wettelijke termijnen houdt. Waarom heeft de wetgever voorzien in een systeem van dwangsommen in het bestuursrecht dat erop is gericht om de overheid te bewegen zich aan de wettelijk gestelde beslistermijnen te houden? Indien de overheid schijnbaar niet in staat is om zich aan beslistermijnen te houden, dan moet toch niet het middel dat erop is gericht om termijnoverschrijding te voorkomen worden weggelaten. Dit is slechts symptoombestrijding en zorgt op geen enkele manier voor een oplossing voor het onderliggende probleem. Om tegemoet te komen aan de politieke wens om iets aan de hoge dwangsommen te doen, zou de wetgever ook kunnen kijken naar alternatieven waarbij asielzoekers nog steeds in verweer kunnen komen tegen de overheid die zich niet aan de wet houdt. Zo zou bijvoorbeeld in een tijdelijke regeling de hoogte van de dwangsom kunnen worden aangepast. Het is een alternatieve manier om de overheid ertoe te bewegen zich aan wettelijke termijnen te houden, deze in stand te laten en toch tegemoet te komen aan de weerstand tegen de hoogte van de dwangsommen.

Dat de regering bezorgd is over de duur van asielprocedures en het opleggen van dwangsommen is een goede zaak. Het zou echter beter zijn om iets aan het probleem zelf te doen en de beschikbare middelen om dit probleem te verhelpen, in stand te houden.

Dit blog is samengesteld door Mark Klaassen en David de Jong