Weblogbericht | 09-08-2023 | Drs. Lambert Obermann

Schattingen per bron

Het totaal aantal arbeidsmigranten van binnen én van buiten de Europese Unie is volgens SEO economisch onderzoek bijvoorbeeld 735.000 [1], terwijl de CBS Migratiecijfers uitkomen op 220.000. [2] Daarnaast is er ook de CBS Migrantenmonitor die alléén EU-arbeidsmigranten telt en die uitkomt op ongeveer 550.000. [3] Hoe kan het dat de schattingen zo verschillen? En voor welk doel is welke bron het meest passend?

_{[1] SEO Economisch onderzoek, Arbeidsmigratie in 2030. Vier mogelijke scenario’s, juni 2022. Dit getal ziet op 2019; er worden ook recentere cijfers getoond (ongeveer 800.000 in 2021) maar die kunnen niet worden uitgesplitst naar EU/EFTA en niet-EU/EFTA. (EFTA staat voor European Free Trade Association).}

_{[2] Bron CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) Statline: tabellen EU/EFTA en niet-EU/EFTA. De bewerking is gedaan door de Adviesraad Migratie. Vooral bij EU/EFTA-arbeidsmigranten zijn de verschillen groot: 630.000 volgens SEO versus 150.000 volgens de CBS Migratiecijfers. Bij niet-EU/EFTA burgers gaat het om 105.000 versus 70.000}

_{[3] CBS, Migrantenmonitor 2020, mei 2022. Peilmoment was december 2020. In de Monitor wordt niet de term ‘arbeidsmigrant’ gebruikt maar de omschrijving ‘personen met een baan’ die weer worden uitgesplitst in ‘werknemers’ en ‘zelfstandig ondernemers’}

Reden verschillen

De belangrijkste redenen voor de grote verschillen in de aantallen zijn de gebruikte bronbestanden en de gehanteerde definities. De CBS Migratiecijfers komen allereerst lager uit doordat het gebruikte bronbestand (in dit geval de Basisregistratie Personen, ofwel de BRP inschrijvingen) niet alle arbeidsmigranten bevat die werken voor een Nederlandse werkgever. Het bronbestand dat door SEO en voor de Migrantenmonitor is gebruikt (de zogeheten polisadministratie) bevat wél alle arbeidsmigranten die werken voor een Nederlandse werkgever. [4] De CBS Migratiecijfers vallen daarnaast lager uit doordat SEO en de Migrantenmonitor veel ruimere definities hanteren (zie onderstaande tabel).

_{[4] In de Migrantenmonitor wordt daarnaast nog een ander bronbestand gebruikt: ‘Inkomens van personen: zelfstandig ondernemers’.}

Andere bron, andere schatting

Het CBS telt voor zijn migratiecijfers personen die zich inschrijven in de Basisregistratie Personen. SEO en het CBS (voor de Migrantenmonitor) tellen op basis van aangiften bij de Belastingdienst (polisadministratie en het bestand over inkomens van zelfstandig ondernemers). Dit is dus ongeacht of men al dan niet staat ingeschreven in de BRP. Hoewel iedereen die in Nederland aankomt en die verwacht hier meer dan vier maanden te blijven, zich hoort in te schrijven in de BRP, gebeurt dat door een groot deel van de (tijdelijke) EU-arbeidsmigranten niet. Uit de CBS Migrantenmonitor blijkt dat ongeveer 200.000 van de 550.000 werkzame personen niet stond ingeschreven in de BRP. Het maakt dus nogal uit of de BRP of de polisadministratie de bron is om het aantal arbeidsmigranten in Nederland te schatten.

De CBS Migratiecijfers lijken het fenomeen arbeidsmigratie te ‘onderschatten’ door het gebruik van de BRP bestand als bron. Een vraag die zich hierbij aandient is overigens of alle niet-ingeschreven arbeidsmigranten wel als ‘migranten’ zijn te beschouwen, gelet op het vaak tijdelijke karakter van de werkzaamheden. Migratie betekent immers verplaatsing van het hoofdverblijf naar een ander land [5] en dat zal bij kortlopende werkzaamheden in Nederland niet altijd het geval zijn.

_{[5] Er is geen internationale consensus over wat precies onder immigratie valt, zie UN. Wel is duidelijk dat het om verandering van het hoofdverblijf gaat en dan voor minimaal 3 maanden. IOM hanteert als definitie: “The movement of persons away from their place of usual residence and across an international border to a country of which they are not nationals. Note: Similarly to the above definition, for statistical purposes, the United Nations Department of Economic and Social Affairs (UN DESA) defines an “international migrant” as “any person who changes his or her country of usual residence” (Recommendations on Statistics of International Migration, Revision 1 (1998) para. 32).” Er wordt geen minimale verblijfsduur genoemd maar er wordt wel op gewezen dat er onderscheid gemaakt kan worden tussen “short-term migrant” (verblijfsduur minimaal 3 maanden en maximaal 12 maanden) en “long-term migrant“ (verblijfsduur langer dan 12 maanden). De EMN Asylum and Migration Glossary hanteert nog een minimum verblijfseis van 12 maanden.}

Andere definitie, andere schatting

Een andere reden voor de kleinere aantallen op basis van de CBS Migratiecijfers, is dat de bij SEO en de Migrantenmonitor gehanteerde definitie van arbeidsmigrant veel ruimer is dan die door het CBS wordt gebruikt. In de CBS Migratiecijfers worden alleen personen geteld als arbeidsmigranten, als werk het hoofddoel was om naar Nederland te komen. SEO telt evenwel alle buitenlandse werknemers die voor een in Nederland gevestigde werkgever werken en binnen twee maanden na hun eerste komst hier werk hadden. Dit is dus inclusief werknemers die om een andere reden dan werk naar Nederland zijn gekomen. Deze wijze van tellen hanteert ook de Migrantenmonitor. Daarnaast telt de monitor ook nog werknemers mee die niet binnen twee maanden een baan hadden gevonden, plus ook de zelfstandig ondernemers.

Tegelijkertijd overschatten de SEO cijfers het aantal arbeidsmigranten dat gelijktijdig in Nederland is. SEO telt namelijk iedereen mee die in het betreffende jaar heeft gewerkt in Nederland bij een Nederlandse werkgever, dus ook arbeidsmigranten die in datzelfde kalenderjaar Nederland hebben verlaten. Bij de Migrantenmonitor speelt deze problematiek veel minder want de gehanteerde peilperiode is veel korter: een maand. Aan de andere kant is er ook sprake van onderschatting bij de SEO cijfers doordat zelfstandig ondernemers niet worden meegeteld.

Doel bepaalt bron

Zoals gezegd lopen de schattingen sterk uiteen. Het is belangrijk om hier rekening mee te houden bij het kiezen van een bron en terughoudend te zijn bij het combineren van verschillende bronnen. De keuze voor een bepaalde bron wordt vooral bepaald door het doel.

Als je wilt weten hoeveel arbeidsmigranten zich jaarlijks in Nederland vestigen en weer vertrekken (dus het aantal bewegingen) dan moet je de CBS Migratiecijfers raadplegen. Datzelfde geldt als je de omvang van de arbeidsmigratie wilt bekijken in verhouding tot andere migratievormen, via een uniforme methode. De afgelopen jaren ging het gemiddeld om ongeveer 40.000 EU/EFTA-burgers die zich in Nederland vestigden om te komen werken en om circa 20.000 burgers van buiten de EU/EFTA. [6]

Om de impact van arbeidsmigranten op de arbeidsmarkt en de huisvestigingsopgave te bepalen, wil je weten hoeveel buitenlanders er werkzaam zijn in Nederland. Dan wil je dus een standcijfer of een momentopname hebben. Daarvoor zijn andere bronnen meer geschikt. Bronnen die het aantal in Nederland werkzame arbeidsmigranten in een bepaalde periode weergeven: bijvoorbeeld in een bepaald jaar (SEO rapport) of een bepaalde maand (Migrantenmonitor).

Moeizaam combineren

De ongelijksoortigheid van de cijfers maakt onderling combineren van bronnen moeizaam. Bij de CBS Migratiecijfers is bijvoorbeeld niet (direct) te zien hoeveel arbeidsmigranten er in een bepaald jaar in Nederland woonachtig waren. Dat kan alleen via een omslachtige methode: eerst een periode selecteren waarin mensen naar Nederland zijn gekomen voor werk en dan kijken wie daarvan nog steeds hier woonachtig zijn. Zo hebben we de eerdergenoemde 220.000 arbeidsmigranten berekend door te kijken wie er in de periode 1999-2020 naar Nederland is gekomen voor werk (630.000 in totaal in die periode, waaronder 400.000 EU/EFTA burgers en 230.00 niet-EU/EFTA-burgers) en wie er daarvan in 2021 nog steeds hier woonde.

Kanttekeningen

CBS Migratiecijfers zijn zoals gezegd een goede bron om zicht te krijgen op de omvang van de arbeidsmigratie in verhouding tot andere migratievormen. Daarbij moet wel rekening worden gehouden met enige onderschatting doordat niet alle EU-arbeidsmigranten zich inschrijven bij een gemeente. Ook bij de cijfers in het SEO rapport en in de CBS Migrantenmonitor vallen kanttekeningen te plaatsen. Voor de CBS Migrantenmonitor geldt dat deze alleen EU-burgers telt. Voor de SEO cijfers geldt dat het aantal arbeidsmigranten dat gelijktijdig in Nederland was lager is, omdat niet alle arbeidsmigranten die op enig moment in een bepaald jaar in Nederland waren minimaal een volledig kalenderjaar blijven. Een andere kanttekening is dat zelfstandig ondernemers ontbreken in de SEO cijfers.

Posted workers

De hoogste schatting van het aantal arbeidsmigranten (SEO) komt uit op 735.000 arbeidsmigranten. Het werkelijke aantal is mogelijk nog aanzienlijk groter, want er zijn ook arbeidsmigranten die niet worden meegeteld: personen die op basis van het vrij verkeer van diensten komen werken in Nederland (de zogenoemde posted workers). Die personen worden niet meegeteld omdat ze geen inkomstenbelasting in Nederland betalen en daarom niet zijn opgenomen in de polisadministratie die als bron voor de cijfers wordt gebruikt. [7] Posted workers zijn misschien deels opgenomen in de CBS Migratiecijfers. Dat kan alleen als zij hun opdracht als zelfstandige verrichten en die opdracht langer duurt dan vier maanden én ze zich inschrijven bij een Nederlandse gemeente. Het is echter niet bekend of dit daadwerkelijk gebeurt.

Het gaat bij de posted workers om aanzienlijke aantallen: zo maakten bedrijven in 2021 ruim 365.000 meldingen van detacheringen. [8] Ongeveer een derde betrof meldingen van burgers van buiten de EU/EFTA en ongeveer twee derde betrof EU/EFTA burgers. Het aantal meldingen zou eigenlijk nog hoger moeten zijn omdat er sprake is van een aanzienlijke ondermelding. [9] Het aantal personen is bovendien groter dan het aantal meldingen omdat een melding betrekking kan hebben op meerdere personen. Er zit ook nog een overschatting in het aantal meldingen doordat elke opdracht afzonderlijk gemeld moet worden en een persoon meerdere opeenvolgende opdrachten kan vervullen. Bovendien is niet duidelijk in hoeverre de posted worker daadwerkelijk naar Nederland komt om te werken (het gaat immers om meldingen) en voor hoe lang. Een groot deel van de meldingen betreft internationaal wegtransport waarbij de chauffeurs slechts een paar uur in Nederland verblijven. Het gaat wel ver om die als arbeidsmigranten aan te merken: voor de impact op de arbeidsmarkt zouden ze wel moeten worden meegeteld, maar voor de huisvestigingsopgave bijvoorbeeld weer niet (omdat ze doorgaans in hun truck verblijven). Niettemin zal er wel degelijk bij een deel van de meldingen sprake zijn van arbeidsmigratie maar over de exacte omvang is dus weinig te zeggen.

Conclusie

Kortom, het is belangrijk om bij het gebruik van cijfers over arbeidsmigranten rekening te houden met de verschillende bronnen en definities. Bovendien zijn de cijfers ongelijksoortig: soms gaat het om het aantal migratiebewegingen, soms om het aantal werkzame personen. Daarnaast bestaat er geen goed beeld van de omvang van de arbeidsmigratie op basis van het vrij verkeer van diensten in de EU. Het exacte aantal arbeidsmigranten in Nederland is al met al een dark number waardoor het voor beleidsmakers moeilijk is om effectief beleid te maken.

_{[6] Bron CBS Statline: tabellen EU/EFTA en niet-EU/EFTA. De bewerking is gedaan door de Adviesraad Migratie.}

_{[7] En evenmin staan buitenlandse zelfstandig ondernemers in het bestand met gegevens over inkomens van zelfstandig ondernemers die worden gebruikt in de Migrantenmonitor naast de polisadministratie.}

_{[8] Ministerie van Justitie en Veiligheid, Staat van de migratie 2022 p. 65.}

_{[9] Onderzoeksbureau Panteia, Evaluatie meldplicht WagwEU, september 2022.}