Weblogbericht | 05-02-2024 | Drs. Sander Vergeer

Er is veel te doen over asielzoekers die overlast veroorzaken. Een greep uit de berichtgeving van de afgelopen jaren: ‘Buschauffeurs met angst achter het stuur door bedreigingen en overlast asielzoekers’ [1], ‘Overlast veilige landers bij dorpen: dweilen met de kraan open’ [2], ‘Forse toename van agressie en geweld door asielzoekers’. [3]

Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) rapporteert jaarlijks over overlastgevend gedrag op COA- (en crisisnoodopvang-)locaties. Het gaat dan zowel om incidenten als om crimineel gedrag. Bij incidenten is bijvoorbeeld sprake van schelden, dreigen met woorden, een agressieve houding of fysiek geweld. Incidenten kunnen impact hebben op andere mensen die op een COA-locatie wonen of werken. Misdrijven zijn zwaardere strafbare feiten die kunnen leiden tot een veroordeling door de rechter en een gevangenisstraf.

[1] Buschauffeurs met angst achter het stuur door bedreigingen en overlast asielzoekers Leersum - RTV Utrecht (2018).

[2] Overlast veilige landers bij dorpen: 'Dweilen met de kraan open' - RTV Drenthe (2021).

[3] Forse toename van agressie en geweld door asielzoekers (metronieuws.nl) (2023).

Toegenomen bezetting en toename overlast op COA- en crisisnoodopvanglocaties

De overlast die asielzoekers op en rondom COA- en crisisnoodopvanglocaties veroorzaken is de laatste jaren toegenomen. Dat geldt ook voor het aantal (unieke) bewoners dat betrokken is bij incidenten (+89% in de periode 2017-2022). Ter vergelijking: het aantal (unieke) bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties nam in die periode toe met 32%. [1] De toename van het aantal (unieke) bewoners dat betrokken is bij incidenten is dus aanmerkelijk groter dan de toename van het aantal (unieke) asielzoekers dat in de asielopvang en de (crisis)noodopvang verblijft. In 2017 waren er op iedere honderd bewoners vijf betrokken bij een incident. In 2022 was dit ruim zeven. In 2020 was dat aandeel groter, in 2021 aanmerkelijk lager.

[1] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, pp. 21, 33.

Het aantal incidenten waarbij asielzoekers waren betrokken, is toegenomen van 4.870 in 2017 naar 8.730 in 2022.

In de meeste gevallen bestonden de incidenten uit verbaal geweld (in 2022 44% van het totaalaantal geregistreerde incidenten). Het aandeel fysiek geweld ligt de afgelopen jaren redelijk constant, rond de 30%. [1]

[1] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 21.

Ook het aantal (unieke) asielzoekers dat verdacht werd van het plegen van een misdrijf is, na een daling in de coronajaren 2020 en 2021, gestegen: van 1.815 in 2017 tot 2.320 in 2022, een stijging met 28%. [1] In 2017 waren er 2,9 verdachten per 100 bewoners, in 2022 was dit vrijwel gelijk met 2,8 per 100. Veruit de meeste als verdachte geregistreerde asielzoekers worden verdacht van het plegen van vermogensdelicten (in 2022 77%), vooral winkeldiefstallen en inbraak (in 2022 43% van het totaal). [2] Levensmisdrijven vormen ongeveer 1% van het totaalaantal verdachtenregistraties. [3]

[1] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, pp. 21, 33.

[2] Naast winkeldiefstallen en inbraak gaat het om zaken als heling, afpersing, bedrog of valsheid in geschrifte en witwassen.

[3] In 98% van de levensmisdrijven gaat het om een poging, in 2% om een voltooid delict. Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 32.

Asielzoekers minder vaak verdacht van criminaliteit dan vergelijkbare groepen Nederlanders

Het WODC heeft eerder onderzoek gedaan naar criminaliteit onder asielzoekers. Uit dat onderzoek, dat betrekking had op de peiljaren 2005, 2010 en 2015, bleek dat het percentage asielzoekers dat verdacht werd van criminaliteit in alle onderzochte jaren hoger was dan gemiddeld onder de algemene Nederlandse bevolking. Maar: bij vergelijking van asielzoekers met Nederlanders met dezelfde demografische kenmerken en een vergelijkbare inkomenspositie (weinig inkomen) bleken asielzoekers juist minder vaak verdacht te zijn van criminaliteit. [1]

Bewoners van COA- of crisisnoodopvanglocaties die verdacht worden van criminaliteit worden relatief veel vaker dan verdachten in de algemene Nederlandse bevolking verdacht van het plegen van vermogensdelicten: 73% vs. 31% (in 2021). Het gaat dan vooral om winkeldiefstal. Zij worden daarentegen minder vaak verdacht van het plegen van geweldsmisdrijven: 13% vs. 19% (in 2021). Het WODC benadrukt dat er veel verschillen tussen bewoners van COA- en 

crisisnoodopvanglocaties en de algemene Nederlandse bevolking zijn (waaronder leeftijdsopbouw, geslacht en sociaaleconomische achtergrond) die deze verschillen mogelijk kunnen verklaren. [1]

In 2021 registreerde de politie 1.855 (unieke) verdachten van misdrijven die verbleven in een COA- of crisisnoodopvanglocatie. Het totaalaantal geregistreerde verdachten van misdrijven onder de algemene Nederlandse bevolking bedroeg in dat jaar 236.000. Asielzoekers maakten in dat jaar dus minder dan 1% van alle verdachten in Nederland uit. [2]

[1] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 5, 32.

[2] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 32.

[1] Van perceptie naar feit (wodc.nl).

Oververtegenwoordiging Noord-Afrikaanse bewoners, mogelijk door bijzonder hoog aandeel jongvolwassen mannen

Welke asielzoekers veroorzaken het vaakst overlast? Dat zijn vooral mannen: in 2022 waren zij verantwoordelijk voor 87% van de incidenten en voor 97% van de verdachtenregistraties. En dan ook vaak jonge mannen. Het overgrote deel is tussen de 18 en 39 jaar oud. In 2022 had 32% van de betrokkenen bij incidenten de Syrische nationaliteit. Syriërs vormen ook al jaren de grootste groep in de opvang. In 2022 vormden zij ruim een derde van het aantal personen dat op enig moment in een COA- of crisisnoodopvanglocatie verbleef. Het is dan ook logisch dat zij oververtegenwoordigd zijn. Maar de meeste Syrische asielzoekers waren niet betrokken bij incidenten. In 2022 was 6% van hen betrokken bij een incident. Van de Marokkaanse en Algerijnse asielzoekers die in 2022 in de opvang verbleven was 27% betrokken bij een incident, van de Nigeriaanse 15%. [1]

[1] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 30.

Ook als het gaat om verdachten van misdrijven zijn asielzoekers met de Algerijnse en Marokkaanse nationaliteit oververtegenwoordigd, gevolgd door Tunesiërs. Meer dan de helft van alle verdachten had de Algerijnse of Marokkaanse nationaliteit. In 2022 was 44% van de Algerijnse bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties geregistreerd als verdachte van het plegen van een misdrijf. Van de Marokkaanse bewoners gold dat voor 33% en voor Tunesische bewoners voor 31%. Bij Syrische bewoners was dat 1%.

Volgens het WODC hangt de oververtegenwoordiging van asielzoekers met de Algerijnse, Marokkaanse en Tunesische nationaliteit [1] in de incidenten- en verdachtenregistraties mogelijk samen met de samenstelling van deze nationaliteitsgroepen. Binnen deze groepen is namelijk sprake van een bijzonder hoog aandeel mannen en jongvolwassenen en die zijn ook onder de algemene Nederlandse bevolking oververtegenwoordigd als verdachten van misdrijven. Ter vergelijking: in 2022 was 69% van alle bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties man. Onder Algerijnse en Marokkaanse bewoners bedroeg dit aandeel maar liefst 98%, respectievelijk 92%. En waar in 2022 32% van alle bewoners tussen de 18 en 29 jaar oud was, gold dit voor 57% respectievelijk 61% van de Algerijnse en Marokkaanse bewoners. [2] Het WODC doet momenteel nader onderzoek naar demografische, sociale en contextuele factoren die samenhangen met de waarschijnlijkheid en het type incidenten en misdrijven, en hun onderlinge interactie. [3]

[1] Voor Tunesiërs geldt dit enkel voor de verdachtenregistraties.

[2] Incidenten en misdrijven door bewoners van COA- en crisisnoodopvanglocaties 2017–2022 | Rapport | Rijksoverheid.nl, p. 30.

[3] Onderzoek naar COA-incidenten en misdrijven onder asielzoekers in 2023; Duidingsonderzoek 2023 | Welk onderzoek doen we? | WODC - Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum.

Over het algemeen geen indicatie dat er meer slachtoffers van criminaliteit zijn in buurten met COA-locaties

In 2015 en het begin van 2016 nam het aantal asielzoekers dat naar Europa en Nederland kwam aanzienlijk toe. Dat leidde tot een grote druk op COA-locaties. In die periode nam ook het aantal incidenten in de asielopvang toe. In reactie daarop hebben opeenvolgende kabinetten veel en diverse soorten maatregelen genomen om asielzoekers die overlast veroorzaken aan te pakken en de overlast te verminderen. Het gaat om procedurele maatregelen zoals het versnellen van asielprocedures, het aanscherpen van de regels op COA-locaties, versobering van de opvang, het verbeteren van de samenwerking tussen de strafrecht- en de migratieketen en het lokaal bestuur, inzetten op betere contacten met landen van herkomst, intensiveren van toezicht en monitoring en het bieden van handelingsperspectief aan COA-medewerkers en lokale bestuurders. Een greep uit de maatregelen:

In het hiervoor aangehaalde onderzoek van het WODC is ook onderzocht in hoeverre de aanwezigheid van een COA-locatie in een buurt gevolgen heeft voor de mate waarin mensen en bedrijven er slachtoffer worden van criminaliteit. Wat bleek? Het aantal misdrijven was (in de peiljaren 2005, 2010 en 2015) gemiddeld iets (0,1 tot 0,2 procentpunt) hoger dan in buurten zonder COA-locatie. Die geringe verschillen konden echter niet worden toegeschreven aan de COA-locaties. COA-locaties bleken namelijk vooral in sociaaleconomisch zwakkere buurten te liggen, waar de sociale samenhang lager dan gemiddeld was. In dergelijke buurten is de buurtcriminaliteit in de regel hoger dan in buurten met een sterkere sociale samenhang, los van de eventuele invloed van een COA-locatie. Uit geen enkele analyse bleek dat de aanwezigheid van een COA-locatie een significant effect heeft op de buurtveiligheid. [1]

In de jaren 2005, 2010 en 2015 waren de groepen asielzoekers die naar Nederland kwamen deels anders samengesteld dan na 2015. [2] Er was toen ook minder dan nu sprake van lokaal zeer hardnekkige overlast veroorzaakt door jonge mannen die weinig kans maken op een verblijfsvergunning. Voor hen is de asielprocedure eigenlijk niet bedoeld. De gemeente Westerwolde, waar het enige aanmeldcentrum (in Ter Apel) ligt, is - afgezet tegen het aantal inwoners - de Nederlandse gemeente met de meeste meldingen van winkeldiefstal. [3] In Budel sluit de centrale ontvangstlocatie bij het asielzoekerscentrum per 1 juli 2024 mogelijk de deuren vanwege de langdurige en stelselmatige overlast die een groep asielzoekers er veroorzaakt. [4] Ook in die gemeenten gaat het vooral om jongere volwassen mannen die weinig kans op een verblijfsvergunning maken. Er zijn dus wel degelijk gemeenten waarin met name de aanwezigheid van deze groepen de buurtveiligheid onder druk zet.

Dit stuk is geschreven door Sander Vergeer, met medewerking van Taygun Kandemir.
 

[1] Van perceptie naar feit (wodc.nl).

[2] Kamerstukken II 2016/17, 19637, nr. 2257.

[3] Dalende trend is voorbij, politie telt recordaantal winkeldiefstallen | Binnenland | pzc.nl.

[4] Raad steunt voorstel om aanmeldstraat bij azc Budel te sluiten - Cranendonck24.